Artykuł ten rozpoczyna cykl wpisów na temat form prawnych prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. W każdym z nich otrzymasz precyzyjną dawkę informacji wraz z moim komentarzem. Celem tego przedsięwzięcia jest przybliżenie czytelnikom bloga szerokiego wachlarza możliwych rozwiązań, wynikających z polskiego prawa.

Teraz do rzeczy. Regulacje prawne dotyczące spółki cywilnej zostały umieszczone w Kodeksie cywilnym (KC). Znajdziesz tam szczegółowe przepisy, tworzące szkielet całej misternej konstrukcji. W moim wykazie zamieściłem najważniejsze zagadnienia, pozwalające na lepsze zrozumienie zasad jej funkcjonowania w obrocie gospodarczym.

1. Spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej

Sama spółka nie jest odrębnym bytem prawnym. Nie może we własnym imieniu i na własny rachunek zaciągać zobowiązań. Podmiotem praw i obowiązków są jej wspólnicy zmierzający do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Jest on umową między wspólnikami, co do sposobu prowadzenia wspólnego biznesu.

Warto zapamiętać, że stroną jakiejkolwiek zawieranej umowy będą jej wspólnicy. To oznacza, że dane wspólników należy wskazać w komparycji umowy, zaznaczając fakt prowadzenia działalności gospodarczej za pomocą spółki cywilnej. Niestety, ale nieprawidłowe oznaczenia w praktyce zdarzają się niezwykle często.

2. Umowa spółki powinna być stwierdzona pismem

Wedle przepisów umowa spółki powinna być stwierdzona pismem. Niedochowanie tego wymogu nie powoduje jednak nieważności czynności prawnej, a jedynie konsekwencje dowodowe. Teoretycznie wspólnicy mogą prowadzić działalność bazując jedynie na ustnych ustaleniach.

W praktyce jednak pisemna umowa spółki będzie często przydatna. Niektórzy kontrahenci, dostawcy czy instytucje finansowe będą wymagały wglądu w treść zawartego porozumienia. Co więcej, zachowanie formy pisemnej umożliwia zmianę regulacji ustawowych (np. co od udziału w zysku poszczególnych wspólników) oraz zastosowanie szytych na miarę rozwiązań prawnych.

3. Wkład wspólnika może polegać na wniesieniu własności lub innych praw albo na świadczeniu usług

W tej sprawie wspólnicy mają dużą swobodę. Mogą zdecydować się na wniesienie wkładów pieniężnych lub niepieniężnych. Dopuszczalne jest nawet uznanie za wkład świadczenia usług na rzecz spółki (inaczej niż w przypadku spółek handlowych).

Nie ma też żadnego ograniczenia co do minimalnej wartości majątku spółki, typowego dla spółek kapitałowych. Zastosowanie takiej konstrukcji pozwala wspólnikom na dopasowanie wartości wkładów do indywidualnych potrzeb i możliwości finansowych.

4. Majątek spółki cywilnej, czyli współwłasność łączna wspólników

Używane w praktyce pojęcie „majątku spółki cywilnej” oznacza wspólny majątek wspólników i stanowi współwłasność łączną wspólników opierającą się na szczególnym stosunku osobistym, jaki kształtuje umowę takiej spółki – tak orzekł Sąd Apelacyjny w Krakowie w jednym z rozstrzygnięć. Oznacza to, że spółka nie jest właścicielem wkładów wnoszonych przez wspólników (w końcu nie posiada podmiotowości prawnej). Ich właścicielem pozostają wspólnicy, tylko w nieco zmienionej formie.

Od momentu zawarcia umowy spółki każdy z nich staje się właścicielem całego majątku, bez względu na wartość wniesionego wkładu. Zrozumienie tej konstrukcji ma istotne znaczenie dla sygnatariuszy umowy spółki, ponieważ sposób dysponowania majątkiem przez wspólników znacznie różni się od zasad przyjętych w tzw. współwłasności udziałowej.

5. Żaden wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników

Podobnie sytuacja wygląda w odniesieniu do udziałów w poszczególnych składnikach majątku, tutaj również wprowadzono zakaz dokonywania wszelkich rozporządzeń. Zastosowanie tej regulacji uniemożliwia wspólnikom wyprowadzanie majątku ze spółki w okresie obowiązywania umowy. Wpływa to pozytywnie na trwałość i stabilność stosunków łączących wspólników oraz chroni majątek przed niekontrolowanymi działaniami skonfliktowanych jednostek.

Z drugiej strony, swoboda dysponowania majątkiem należącym uprzednio do inwestora zostaje istotnie ograniczona. Wraz z wniesieniem wkładów do spółki jego kontrola zostaje zredukowana i wszelkie ruchy w tym zakresie wymagają współdziałania z pozostałymi sygnatariuszami umowy. Należy dobrze przemyśleć sprawę – czy taka forma związana kapitału nam odpowiada i czy jesteśmy w stanie zgodnie kooperować z innymi osobami.

Najlepszym zabezpieczeniem przed konfliktami wspólników jest solidnie zaprojektowana umowa spółki.

6. Wspólnicy ponoszą nieograniczoną i solidarną odpowiedzialność za zobowiązania spółki

Tutaj zaczynają się przysłowiowe schody. Konieczność ponoszenia nieograniczonej odpowiedzialności – całym swoim majątkiem osobistym często przeraża osoby rozważające skorzystanie z tej formy prowadzenia biznesu. Planując biznes w formie cywilnej warto podnieść ten argument, jako jeden z pierwszych, aby każdy miał świadomość ryzyk z tym związanych.

W takim razie może spróbować zmienić regulacje kodeksowe?Wprowadzenie do treści umowy postanowień ograniczających odpowiedzialność wspólników będzie nieskuteczne, ponieważ przepisy Kodeksu cywilnego w tym zakresie mają charakter bezwzględnie obowiązujący, a więc nie ulegają modyfikacji wolą stron.

Ponadto, odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w ramach prowadzenia spółki cywilnej jest solidarna. Oznacza to, że każdy ze wspólników odpowiada za całość zaciągniętych zobowiązań. Wierzyciel jest uprawniony do dochodzenia swoich roszczeń od dowolnie wybranego wspólnika według swojego uznania. Nie ma obowiązku dochodzenia od każdego proporcjonalnie według wartości wkładów, udziału w zysku czy innych kryteriów. Dlatego trzeba uważnie dobierać swoich partnerów biznesowych.

7. Wspólnik jest uprawniony do udziału w zyskach i stratach

Zgodnie z regułami określonymi w KC każdy wspólnik jest uprawniony do równego udziału w zyskach i w takim samym stosunku uczestniczy w stratach, bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Obowiązuje więc zasada – każdemu po równo. Co ciekawe na stopień partycypacji w generowanych nadwyżkach nie wpływa wartość wniesionego wkładu. Można zatem czerpać w pełni korzyści, wnosząc wkład o minimalnej wartości.

Można również postanowić odmiennie. Ustawodawca przewidział, że strony mogą wedle swojego uznania ustalić stosunek udziału wspólnika w zyskach i stratach. Możliwe jest nawet zwolnienie niektórych wspólników od udziału w stratach. Jako inwestor wpłacasz odpowiednie fundusze, a jeśli coś pójdzie niezgodnie z planem to nie ponosisz finansowych konsekwencji. Plan idealny.

Istnieje jedno istotne ograniczenie w sposobie kształtowania stosunków majątkowych wspólników. Nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach. Tej żelaznej zasady nie wolno naruszyć i warto o tym pamiętać. Celem istnienia spółki jest dążenie do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego, a pozbawienie wspólnika zysku byłoby działaniem sprzecznym z naturą spółki cywilnej.

8. Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki

Prowadzenie spraw związanych ze spółką jest nie tylko przywilejem wspólników, ale również obowiązkiem. Każdy z nich może bez uprzedniej uchwały prowadzić sprawy nieprzekraczające zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników. Ponadto, każdy może bez uprzedniej uchwały wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty.

Pojawia się tutaj zasadnicze pytanie. Na podstawie jakich kryteriów zakwalifikować określoną czynność do wymienionych grup? Ocena czy dana czynność mieści się w odpowiednim przedziale, będzie w dużym stopniu zależna od charakteru działalności, skali biznesu oraz wzajemnych ustaleń wspólników. Mogą oni zastrzec w umowie, które działania będą wymagały podjęcia uchwały, co znacznie ułatwia i usprawni proces decyzyjny.

Natomiast za czynność nagłą należy uznać czynność wymagającą niezwłocznego wykonania, zarówno przekraczającą jak i nieprzekraczającą zakresu zwykłych czynności, której potrzeba realizacji pojawiła się niespodziewani, a jej zaniechanie może grozić poważnym stratom dla spółki. Są to wszystkie wyjątkowe sytuacje, gdzie konieczne jest szybkie i skuteczne działanie.

9. Każdy wspólnik może wystąpić ze spółki

W zależności od czasu, na jaki została zawarta umowa spółki, uprawnienie do wystąpienia kształtuje się odmiennie. Jeśli obowiązuje przez czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na 3 miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. Natomiast, gdy czas trwania spółki został oznaczony, adekwatne uprawnienie nie przysługuje.

Czy jednak zawsze tak jest? Ustawodawca przewidział możliwość wystąpienia ze spółki bez zachowania terminów wypowiedzenia, nawet gdy umowa została zawarta na czas oznaczony, jeżeli wystąpią tzw. ważne powody. Wśród nich można wymienić między innymi:

• trudna sytuacja rodzinna,
• choroba wspólnika,
• utrata zaufania między wspólnikami,
• zmiana miejsca zamieszkania,
• działalność konkurencyjna wspólników.

Ocena, dokonywana jest na podstawie konkretnych okoliczności danego przypadku. Wspomnę jeszcze, że wystąpienie przez jednego ze wspólników nie powoduje automatycznego rozwiązania spółki. Po rezygnacji można spokojnie kontynuować prowadzoną działalność.

10. Spadkobiercy wspólnika wejdą na jego miejsce

W treści umowy można zastrzec, że w przypadku śmierci wspólnika, spadkobiercy wejdą do spółki na jego miejsce. Rozwiązanie to jest tylko jednym z mechanizmów możliwych do zastosowania w takich okolicznościach. Można również przewidzieć, że spadkobiercy zostaną odpowiednio spłaceni przez dotychczasowych wspólników, na podstawie wyceny dorobku spadkodawcy.

Jeśli odpowiednie postanowienie znajduje się w umowie, spadkobiercy powinni wskazać spółce jedną osobę, która będzie odpowiedzialna za wykonywanie ich praw. Dopóki to nie nastąpi, pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki. Jeśli ktoś znalazł się w takim położeniu, powinien możliwie szybko uregulować kwestie formalne i w pełnym zakresie uczestniczyć w zarządzaniu tym podmiotem.

11. Wspólnik może żądać rozwiązania spółki

Jedno z ważniejszych uprawnień każdego wspólnika spółki cywilnej. Możliwość żądania rozwiązania spółki przez sąd, stanowi uprawnienie, które nie może zostać wyłączone lub ograniczone w przedmiotowej umowie. Pozew może zostać złożony tylko z ważnych przyczyn, do których można zaliczyć:

• brak możliwości podejmowania uchwał w ważnych sprawach spółki;
• niemożliwe do usunięcia konflikty między wspólnikami;
• niegospodarność poszczególnych wspólników;
• odejście ze spółki kluczowych osób (np. specjalistów, na których pracy opierała się cała działalność).

Wskazany powyżej katalog przyczyn ma jedynie charakter przykładowy. Sąd, dokonując analizy przesłanek rozwiązania spółki, będzie brał pod uwagę indywidualną sytuację podmiotu i całokształt okoliczności wpływający na dany stan rzeczy.

12. Wspólnicy mogą korzystać z ulgi na start i obniżonej stawki ZUS

Jak wcześniej ustaliliśmy przedsiębiorcami w przypadku spółki cywilnej, są jej poszczególni wspólnicy, a nie sama spółka. W związku z tym wspólnicy będą uprawnieni do skorzystania z preferencji przewidzianych dla osób podejmujących po raz pierwszy prowadzenie działalności gospodarczej lub podejmujący ją ponownie po upływie co najmniej 60 miesięcy od dnia jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia. Katalog ułatwień określa ustawa Prawo przedsiębiorców oraz ustawa o ubezpieczeniach społecznych.

Pierwszym z nich jest tzw. ulga na start zwalniająca przedsiębiorcę z obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne przez okres 6 miesięcy od dnia podjęcia działalności gospodarczej. Ulga nie dotyczy ubezpieczenia zdrowotnego, które należy opłacać w zwykłej stawce (362,34 zł/msc – maj 2020 roku).

Drugim wsparciem dla startujących przedsiębiorców są obniżone składki ZUS przez 24 miesiące, tzw. preferencyjny ZUS. Wymogi, jakie należy spełnić żeby płacić składki w mniejszym wymiarze, są adekwatne do tych przewidzianych dla ulgi na start, a mianowicie:

• wspólnik rozpoczyna działalność gospodarczą po raz pierwszy, albo podejmuje ją ponownie po 60 miesiącach od jej ostatniego zawieszenia lub zakończenia,
• wspólnik nie prowadzi działalności dla byłego pracodawcy, na rzecz którego przed rozpoczęciem działalności (w bieżącym lub poprzednim roku kalendarzowym) wykonywał czynności, które wchodzą w zakres obecnej działalności.

Więcej informacji na temat składek na ubezpieczenia społeczne można znaleźć bezpośrednio na stronie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Link do odpowiedniego artykułu znajdziesz tutaj.

13. Spółka cywilna może być pracodawcą

W myśl przepisów Kodeksu pracy spółka cywilna, pomimo że nie posiada osobowości prawnej, może spełniać kryteria pozwalające na zakwalifikowywanie jej jako zakładu pracy. Zatem podmiotem zatrudniającym pracowników, w pewnych przypadkach będzie sama spółka cywilna.

Na pierwszy rzut oka ta konstrukcja może wydawać się nieoczywista i zagmatwana. Jednak w praktyce obrotu gospodarczego często zdarza się, że podmiotami zatrudniającymi są jednostki bez przymiotu osobowości prawnej.

Zakładać czy nie?

Według mnie spółka cywilna w polskim obrocie prawnym jest niedocenianą formą prowadzenia biznesu. Stan ten wynika z kilku kwestii. Po pierwsze, znajomość regulacji prawnych jest na bardzo niskim poziomie. Przedsiębiorcy nie znają i często również nie rozumieją konstrukcji prawnych odpowiedzialnych za funkcjonowanie tego wehikułu, co rodzi szereg problemów. Jak powszechnie wiadomo, boimy się tego czego nie znamy i koło się zamyka.

Po drugie, sposób konstrukcji przepisów regulujących ustrój spółki pozostawia wspólnikom szerokie pole do działania, co powoduje pewnego rodzaju dezorientację. W Kodeksie spółek handlowych znajduje się wiele szczegółowych regulacji dotyczących m.in obsadzania organów, relacji między wspólnikami, procedury likwidacji itd. W spółce cywilnej mamy kilka ogólnych przepisów i tyle. W rezultacie wspólnicy nie wiedzą jaką większością mają podejmować uchwały, jak zwoływać posiedzenia i jak się zachować w wielu innych przypadkach. Brakuje swoistej instrukcji obsługi.

Po trzecie, w Polsce wśród spółek niepodzielnie króluje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, która przez wielu przedsiębiorców jest uznawana za najlepsze narzędzie do organizacji biznesu. Tutaj wszystko jest uporządkowane, spółka jest wyposażona w osobowość prawną, posiada własny majątek, nie trzeba płacić składek na ubezpieczenia społeczne, a w dodatku odpowiedzialność wspólników jest ograniczona do minimum. Tylko, że to jedna strona medalu. To jednak temat na odrębny wpis. Chciałem jedynie zasygnalizować, że czasem racjonalne argumenty nie mają racji bytu.

To, w jaki sposób będziesz formował swój biznes zależy wyłącznie od Ciebie. Zanim podejmiesz ostateczną decyzję, proszę rozważ również inne możliwości. Może się okazać, że pierwotne założenie wcale nie jest najlepsze, a dodatkowa wiedza na pewno się przyda. Więcej artykułów o spółce cywilnej znajdziesz tutaj:

• Dlaczego spółka cywilna jest dobrym rozwiązaniem na starcie?
• Jak określić udział w zyskach i stratach w spółce cywilnej?
• Jak odpowiadają wspólnicy spółki cywilnej?
• Do kogo należy majątek spółki cywilnej?
• Jak określić zasady reprezentacji w spółce cywilnej?

Jeśli chciałbyś założyć spółkę cywilną lub prowadzisz już taką działalność i potrzebujesz mojego wsparcia, napisz na adres konrad.siekierda@gmail.com lub wypełnij formularz kontaktowy.