upadłość konsumencka, upadłość przedsiębiorców, masa upadłości, majątek wspólny małżonków

Odpowiedzialność małżonka za długi upadłego

Ślub, wesele i miesiąc miodowy (w Polsce raczej tydzień), tak większość nowożeńców rozpoczyna swoją ścieżkę życia. Wtedy wiele się zmienia – w sferze prywatnej, zawodowej i majątkowej. Warto wiedzieć, z jakimi ryzykami wiąże się małżeństwo, przynajmniej to w klasycznej wersji, gdy nie zawiera się odrębnej umowy majątkowej.

Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, z mocy prawa, między małżonkami powstaje ustrój wspólności majątkowej. Oznacza to, że w czasie jej trwania przedmioty nabyte przez oboje małżonków lub jednego z nich zostają zaliczone do majątku wspólnego. Taka jest zasada. Przedmioty nieobjęte wspólnością majątkowe pozostają w majątku osobistym każdego z małżonków.

Czasem sprawy nie układają się po naszej myśli. Druga połowa, wbrew wcześniejszym deklaracjom, nie powtarza sukcesu Marka Zuckerberga, a wręcz popada w tarapaty finansowe. Zaległości kredytowe spłacane są pieniędzmi od rodziny i przyjaciół, a gdy nawet ich już zabraknie, kolejnymi pożyczkami zwiększającymi tylko spiralę zadłużenia.

W końcu dochodzi do sytuacji, gdy wszelkie zasoby finansowe są na skraju wyczerpania, banki i firmy pożyczkowe odmawiają przyznania kolejnych środków pieniężnych, a komornik zajął rachunki bankowe. Jedynym rozwiązaniem wydaję się złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Pojawia się jedno zasadnicze pytanie – jakie skutki wywoła upadłość względem majątku wspólnego małżonków?

Przepisy Kodeksu rodzinnego

Zacznijmy od początku, czyli przepisów normujących zakres zaspokojenia wierzycieli z majątku małżonków. Będzie to stanowiło dobrą bazę do dalszych rozważań. Według regulacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego sytuacja przedstawia się następująco:

§ 1. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków.

Tutaj mamy jasność. Jeśli małżonek wyraża zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka, konsekwencją będzie możliwość zaspokojenia roszczenia wierzyciela z całego majątku wspólnego. Właśnie dlatego, tak często instytucje kredytowe wymagają zgody drugiego małżonka na zaciągniecie kredytu czy pożyczki. W efekcie powiększa się majątek, z którego w przyszłości można egzekwować przysługujące wierzycielowi należności.

§ 2. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.

Z drugiej strony, gdy nie mamy takiej zgody, to wierzyciel będzie mógł zaspokoić się z majątku odrębnego małżonka oraz niektórych składników wchodzących w skład majątku wspólnego. Co do zasady majątek wspólny małżonków będzie więc skutecznie zabezpieczony.

Warto zwrócić uwagę, że w przypadku wierzytelności powstałych w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa można również żądać zaspokajania z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład takiego przedsiębiorstwa. W sytuacji gdy, dany przedmiot będzie wchodził w skład firmy małżonka, a został nabyty ze środków pochodzących z majątku wspólnego lub majątku osobistego drugiego małżonka, to wierzyciel i tak będzie uprawniony do egzekwowania swoich praw.

Upadłość przedsiębiorców

Na mocy przepisów prawa upadłościowego dochodzi do modyfikacji ogólnych zasad określonych w Kodeksie rodzinnym. Wskazana kwestia została uregulowana w art. 124 p.u. w następujący sposób:

Z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.

W takim przypadku cały majątek wspólny małżonków wchodzi bezpośrednio do masy upadłości, bez względu na to czy małżonek upadłego wyraził zgodę na zaciągnięcie poszczególnych zobowiązań.W rezultacie syndyk będzie uprawniony do likwidacji rzeczy i praw wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków.

Przykładowo, jeśli wspólnością majątkową objęty jest samochód, mieszkanie, działka budowlana to będą one podlegały one likwidacji np. poprzez sprzedaż w postępowaniu przetargowym. Czy takie rozwiązanie jest prawidłowe, zgodne z zasadami słuszności? Trafnie istotę problemu ujął Sąd Apelacyjny w Bydgoszczy w wyroku wydanym na kanwie dotyczącej podobnej sprawy:

Zgodnie z art. 124 ust. 1 p.u. z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków ustaje wspólność ustawowa małżeńska, a majątek wspólny wchodzi w skład masy upadłości. Powtórzenie regulacji co do ustania wspólności ustawowej w razie upadłości małżonka znajduje się w art. 53 § 1 k.r.o. Regulacja ta jest surowa dla małżonka dłużnika z tego względu, że nie jest on stroną postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości oraz ponosi daleko idące konsekwencje wydania takiego postanowienia. De facto małżonek ten swoim udziałem w majątku dorobkowym ponosi odpowiedzialność za zobowiązania współmałżonka, nawet w sytuacji, gdy nie jest współdłużnikiem, jak również gdy małżonek taki nie wyraził zgody na zaciągnięcie określonych zobowiązań w trybie określonym w art. 41 § 1 k.r.o. Ochrona małżonka upadłego dłużnika przejawia się tym, że może on zgłosić do masy upadłości wierzytelność z tytułu udziału.”

Upadłość konsumencka

W sytuacji konsumentów sprawa może wyglądać nieco inaczej. W myśl art. 491 (2) ust. 1 p.u. postanowiono, że do upadłości konsumenckiej znajdują zastosowanie „odpowiednio” regulacje dotyczące przedsiębiorców. Odpowiednie stosowanie przepisów może oznaczać, że:

  • znajdują zastosowanie wprost;
  • zastosowanie wymaga przyjęcia odpowiedniej modyfikacji, z uwzględnieniem istoty, konstrukcji i odrębności postępowania;
  • nie są stosowane.

Jest to pewna furtka umożliwiająca małżonkowi upadłego przekonanie sądu, że w postępowaniu upadłościowym wobec konsumentów nie powinno się bezkrytycznie przyjmować uregulowania dedykowanego dla przedsiębiorców. W pełni uzasadnione są argumenty powołujące się na cel upadłości konsumenckiej (oddłużenie rzetelnego konsumenta, polityka drugiej szansy) oraz odrębności proceduralne samego postępowania.

upadłość konsumencka, majątek wspólny małżonków
Małżonek upadłego może bronić swoich racji przed sądem.

Praktyka sądów upadłościowych jest jednak inna i w większości przypadków przyjmują, że cały majątek wspólny małżonków wchodzi do masy upadłości, podobnie jak to dzieje się przy upadłości przedsiębiorców. Trudno jednak znaleźć racjonalne argumenty uzasadniające odpowiedzialność majątkową małżonka upadłego.

Natomiast łatwo wyobrazić sobie sytuację, w której jeden z małżonków zachowuje się nieodpowiedzialnie – zaciąga wysoko oprocentowane pożyczki i wydaje na przyjemności, uprawia hazard, inwestuje w kryptowaluty itd. Z tym ostatnim żartowałem, chociaż różnie to bywa. Z kolei drugi małżonek pracuje (nie raz na 2 etaty), zajmuje się domem oraz łoży na utrzymanie wspólnych dzieci.

Czy w takich sytuacjach uzasadnione jest sięganie do majątku wspólnego małżonków? Moim zadaniem nie jest, z zastrzeżeniem że każdy przypadek należy traktować indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy. Życie niejednokrotnie nas zaskakuje i wnioski trafiające na wokandę sądową są niezwykle zróżnicowane. Znalezienie jednej miary, pasującej do wszystkich dłużników składających wniosek jest praktycznie niemożliwe.

Wtedy trzeba podjąć decyzję, które dobro zasługuje na uprzywilejowaną pozycję? Ustawodawca nie udzielił jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Patrząc jednak na cele postępowania względem konsumentów można byłoby wywodzić, że owszem dłużnik powinien uzyskać możliwość oddłużenia i rozpoczęcia funkcjonowania z „czystym” kontem, jednak nie może się to odbywać kosztem innych, powiązanych z nim osób. Tym bardziej, że nie są oni uczestnikami takiego postępowania (postępowania w przedmiocie ogłoszenia upadłości).

Oczywiście małżonek może dochodzić swojej należności z tytułu udziału w majątku wspólnym poprzez zgłoszenie tej wierzytelności sędziemu-komisarzowi, jednak ochrona ta ma w praktyce iluzoryczny charakter.

Brak komentarzy

Anuluj